بررسی تطبیقی نگارگری مکتب دوم تبریز و باغ ایرانی در دورۀ تیموری و صفوی

در اواخر سدۀ نهم در بطن تجریدگرایی نقاشی ایران تمایلی آشکار به بازنمایی جهان محسوس زاده می شود. گرایش به واقع گرایی که ابتدا در نگارگری مکتب هرات و در نگاره های بهزاد پدیدار شد همچون خط پیوسته ای آثار هنرمندان اواخر سدۀ نهم و دهم ه.ق را به هم پیوند می دهد. با انتقال بهزاد به تبریز هنرمندان نگارگری مکتب دوم تبریز به پیروی از سنت بهزاد، بی آنکه با بینش آرمانی هنر نقاشی قطع رابطه کنند، نگاهشان را به طبیعت، انسان و محیط زندگی اش معطوف می دارند. در این مکتب نقاشی با معماری و ادبیات فارسی بهم می پیوندند. نقاش از مضامین متنوع ادبی مایه می گیرد، اشخاص و صحنه های داستان را می نمایاند و در این میان بیشترین استفاده و کاربرد را از طبیعتی به نام باغ می گیرد. هدف اصلی این پژوهش بررسی تأثیرپذیری نگارگری مکتب دوم تبریز از باغ ایرانی است که مقایسۀ تطبیقی میان این دو با بررسی منتخبی از نگاره های شاهنامه تهماسبی و خمسۀ تهماسبی معرفی شده است. بررسی نگاره ها این سؤالات را مطرح می کند که چه اندازه باغ های تصویر شده در جهت واقعی بودن و بازنمایی باغ ایرانی تأکید دارند؟ کدام ویژگی های باغ در تصاویر با باغ ایرانی در دورۀ تیموری و صفوی تطبیق پذیر است؟ روش تحقیق در این مقاله از نوع توصیفی ـ تحلیلی است و برای گردآوری اطلاعات از روش مطالعات کتابخانه ای استفاده شده است.  نتایج حاصل بیانگر آن است که این آثار طرح باغ ایرانی را با تمام عناصر کالبدی طبیعی و انسان ساخت تصویر می کنند؛ حصار، بنای ورودی، کوشک اصلی، عمارت اندرونی، جوی ها، حوض ها، گل ها و گیاهان، کارکردهای باغ و فعالیت آدمیان درون آن با نظمی آشکار اما با بیانی ویژۀ نگاره های ایرانی در این آثار دیده می شوند. باغ ایرانی در نگاره ها در دو مقیاس معرفی شده است: ۱. در مقیاس معماری که ابنیه در آن به صورت مظروف در باغ مستقر می شود؛ ۲. در مقیاس طبیعت که باغ تنها بخشی از طبیعت است. در مقیاس معماری باغ در زمینی وسیع و خارج از بافت متراکم شهر ساخته شده است و ترسیم باغ در مقیاس طبیعت نشان می دهد که قسمت هایی از باغ صرفاً به منزلۀ تفرجگاه، گردش و شکار در محدوده ای از طبیعت در نظر گرفته شده است. از طرف دیگر، مقایسۀ نگاره ها با باغ ایرانی در دورۀ تیموری و صفویه این نکته را آشکار می کند که غالب ویژگی های باغ در نگاره ها متناسب با ویژگی های باغ ایرانی در دورۀ تیموری است که همین مطلب تأثیر دورۀ تیموری بر دورۀ صفویه را به اثبات می رساند.